Đại tiện không tự chủ

(SKDS) - Tuy không gây chết người nhưng chứng đại tiện không tự chủ gây nhiều phiền toái cho bệnh nhân. Bệnh gây khó chịu, ngứa ngáy, kích thích, viêm nhiễm, đau đớn vùng hậu môn trực tràng, làm người bệnh nhân không tập trung khi làm việc, mặc cảm tự ti, khó hòa nhập xã hội, thậm chí gây trầm cảm nặng và có trường hợp có ý định tự sát.
Thế nào là đại tiện không tự chủ?
Đại tiện không tự chủ là tình trạng phân từ trực tràng són ra ngoài liên tục khi người bệnh đang làm việc, khi vui chơi giải trí hoặc cả khi nghỉ ngơi mà không có hoặc rất ít cảm giác mót rặn. Nếu ở mức độ nhẹ, số lượng phân ra ngoài rất ít chỉ làm bẩn đồ lót là chủ yếu. Trường hợp này đa số bệnh nhân chịu đựng được. Nếu đại tiện không tự chủ hoàn toàn, số lượng phân ra ngoài nhiều sẽ khiến bệnh nhân thực sự khó chịu và khổ sở.
Đại tiện không tự chủ có thể kèm với các bệnh lý đường tiêu hóa khác như tiêu chảy, táo bón, chướng bụng đầy hơi… Tỷ lệ mắc bệnh ở phụ nữ cao hơn nam giới.

Ung thư trực tràng là một nguyên nhân gây đại tiện không tự chủ.

Nguyên nhân

Một số yếu tố nguy cơ Có một số yếu tố nguy cơ liên quan đến chứng đại tiện không tự chủ như tuổi cao. Đại tiện không tự chủ thường gặp ở người lớn, nhất là những người có kèm hội chứng tiểu tiện không tự chủ hoặc những người già có sa sút trí tuệ (bệnh Alzheimer). Tổn thương thần kinh ở các bệnh lý mạn tính như đã mô tả ở trên, các sang chấn thể chất và tinh thần nhiều khi cũng để lại hậu quả là chứng đại tiện không tự chủ.

Có nhiều nguyên nhân gây chứng không tự chủ khi đại tiện. Hàng đầu là nguyên nhân do táo bón. Ở bệnh nhân táo bón, số lượng phân khô cứng tích lũy dần trong ruột già và trực tràng. Do cục phân có kích thước lớn hơn bình thường nên khi đi ngoài cơ thắt hậu môn bị giãn căng hơn. Nếu bị táo bón kéo dài, cơ thắt hậu môn bị giãn căng nhiều lần sẽ dẫn đến trương lực bị yếu đi.

 

Những lần đi ngoài phân lỏng sau đó sẽ bị rò rỉ phân ra ngoài mà không kiểm soát được.  Bên cạnh nguyên nhân do cơ thắt bị yếu và giãn căng, táo bón kéo dài cũng gây thương tổn thần kinh trực tràng - hậu môn, làm giảm hoặc mất độ nhạy cảm của trực tràng với khối lượng phân nên gây đại tiện mất tự chủ.

Tiêu chảy cũng là nguyên nhân thường gặp của chứng đại tiện mất tự chủ do phân lỏng nên khó bị giữ lại trực tràng hơn phân rắn. Tiêu chảy kéo dài cũng có thể làm giảm trương lực cơ trực tràng và cơ thắt hậu môn do mất kali. Cơ thắt hậu môn có vai trò rất quan trọng trong việc giữ phân trong trực tràng. Nếu cơ thắt này bị tổn thương sẽ không đủ trương lực để giữ phân lại (cho đến khi xấp xỉ 300g mới có phản xạ đại tiện) khiến cho phân són ra ngoài. Tổn thương cơ thắt hậu môn thường gặp ở phụ nữ sau sinh, đặc biệt khi thai nhi có trọng lượng lớn hoặc phải dùng thủ thuật như forceps hoặc cắt tầng sinh môn.

Một nguyên nhân khác nữa là do tổn thương các sợi thần kinh nhạy cảm với khối lượng phân từ đó kiểm soát mức độ đóng mở của cơ thắt hậu môn. Các thương tổn này có thể do khi sinh đẻ, do tổn thương tủy sống, do các bệnh như đái tháo đường, xơ cứng rải rác, tai biến mạch não hoặc thậm chí do thói quen nhịn đại tiện quá lâu. Trực tràng hẹp, mất khả năng co giãn cũng có thể gây đại tiện không tự chủ. Có một số căn nguyên làm hẹp và xơ cứng trực tràng như sẹo mổ, viêm nhiễm, điều trị tia xạ, khối u, polyp, bệnh viêm loét đại trực tràng chảy máu.

 

Một số phẫu thuật tại hậu môn trực tràng cũng có thể để lại di chứng đại tiện không tự chủ như phẫu thuật cắt trĩ, cắt polyp… Ung thư trực tràng khi xâm lấn sâu qua lớp cơ có thể làm thương tổn các sợi thần kinh trực tràng và gây nên đại tiện mất tự chủ. Trường hợp này thường đi kèm với hẹp lòng trực tràng do khối u.

Một số bệnh lý khác cũng là căn nguyên của chứng đại tiện mất tự chủ như sa trực tràng, thoát vị trực tràng vào âm đạo ở phụ nữ, các búi trĩ lớn ngăn cản quá trình đóng mở của cơ thắt hậu môn…

Người bệnh nên ăn nhiều thực phẩm nhuận tràng và uống nhiều nước. Ảnh: TL

Điều trị đại tiện không tự chủ

Khi bệnh nhân bị chứng đại tiện không tự chủ, một số thuốc có thể được sử dụng như các thuốc điều trị tiêu chảy, thuốc giảm nhu động ruột để làm giảm tần xuất đi đại tiện (là nguyên nhân gây đại tiện không tự chủ). Nếu bệnh nhân bị táo bón, có thể thụt tháo hoặc cho các thuốc nhuận tràng như sorbitol, forlax… Châm cứu kích thích đám rối thần kinh chi phối vùng hậu môn - trực tràng cũng được chỉ định.

 

Điều trị các bệnh là nguyên nhân hay là yếu tố nguy cơ như đái tháo đường, trĩ, khối u hậu môn - trực tràng. Một số phương pháp phẫu thuật cũng được áp dụng để điều trị chứng đại tiện không tự chủ như tạo hình , sửa chữa cơ thắt hậu môn; phẫu thuật sửa tình trạng sa trực tràng, thoát vị trực tràng vào âm đạo; thay cơ thắt hậu môn nhân tạo; bơm các chất (như silicon) vào làm tăng trương lực cơ thắt hậu môn và khi các phương pháp này thất bại thì phẫu thuật cắt mở đại tràng, làm hậu môn nhân tạo sẽ được chỉ định.

Người bị chứng đại tiện không tự chủ nên thay đổi chế độ ăn (ví dụ như ăn các thực phẩm nhuận tràng chống táo bón), duy trì một chế độ ăn hợp lý, ăn làm nhiều bữa nhỏ, ăn vừa đủ một lượng chất xơ, uống nhiều nước, tập thói quen đại tiện vào một giờ nhất định, giữ cho vùng hậu môn, trực tràng luôn khô ráo bằng bột talc, vệ sinh sạch sẽ, mặc đồ lót mềm chất liệu sợi bông,…

  Tiến sĩ, Bác sĩ Vũ Đức Định