Kỳ diệu sự hài hoà

SGTT.VN - Hệ nội tiết lo liệu bao nhiêu là việc để cơ thể chúng ta hoạt động êm ru. Điều hoà sự chuyển hoá, sự tăng trưởng và phát triển, chức năng tình dục và quá trình sinh sản, điều chỉnh cảm xúc và tâm trạng… Tuyến yên nhạc trưởng điều khiển dàn giao hưởng. Vùng dưới đồi bầu sô chỉ đạo. Một chút chệch choạng, bao nhiêu rối rắm.

Dàn hòa tấu – nhạc trưởng – bầu sô

Dàn giao hưởng nội tiết. Có mấy khi chúng ta lưu tâm tới. Hệ thống nội tiết tác động đến mỗi tế bào, mỗi cơ quan và mỗi chức năng của cơ thể chúng ta. Hệ nội tiết gồm các tuyến và các hormon. Tuyến thu thập các chất liệu cần thiết từ trong máu, chế biến thành hormon. Các tuyến nhả ra khoảng 20 loại hormon quan trọng thẳng vào dòng máu đi khắp cơ thể, mang mệnh lệnh đến các bộ phận tiếp nhận trong các tạng phủ.

Tuyến yên chế tạo các hormon để chỉ đạo các tuyến nội tiết khác. Tuyến giáp điều hoà cơ thể tăng trưởng và sự chuyển hoá. Thượng thận sản xuất các hormon ứng phó với stress và điều hoà huyết áp và quân bình muối nước. Các buồng trứng/các tinh hoàn sản xuất các steroid cho sự phát triển và điều hoà sinh dục. Không kể hết được.

Tuyến nội tiết bậc thầy. Tuyến yên nằm trong hố yên ở đáy sọ, nhỏ như hạt đậu, yên là tuyến sừng sỏ, nhiều tuyến khác đều nghe lệnh. Nhỏ xíu mà còn phân hai: thuỳ trước, thuỳ sau. Yên sau nhả hai hormon, ADH giữ quân bình nước và điện giải trong cơ thể, Oxytocin giúp tử cung co thắt để sinh em bé và lùa sữa vào miệng bé. Yên trước tiết ra nhiều hormon như TSH chỉ đạo tuyến giáp, ACTH kích thích thượng thận, LH & FSH điều hoà các tuyến sinh dục. Yên còn sản xuất hormon tăng trưởng (GH), kích thích sự tăng trưởng của xương và các mô khác, Endorphin tác động vào hệ thần kinh làm dịu cơn đau. Prolactin thúc đẩy tuyến vú tạo sữa... Yên dễ thương quá, lo bao nhiêu việc thật chu đáo.

Bầu sô và nhạc trưởng. Vùng dưới đồi là phần nhỏ của não, mà có nhiệm vụ quan trọng sinh tử, phối hợp hai hệ thông tin của cơ thể: hệ nội tiết và hệ thần kinh. Vùng dưới đồi nằm sát trên tuyến yên. Cả hai thật gắn bó.

Tiếp nhận các tín hiệu từ các vùng khác của hệ thần kinh ở phía trên, vùng dưới đồi gởi các tín hiệu hormon (TRH, CRH, GHRH...) chỉ đạo tuyến yên. Chấp hành lệnh của vùng dưới đồi, yên điều khiển hài hoà các tuyến nội tiết của cơ thể. Hình ảnh thật đẹp: các tuyến họp thành dàn nhạc giao hưởng, tuyến yên khác nào nhạc trưởng, vùng dưới đồi là bầu sô.

Sự tương tác vùng dưới đồi, tuyến yên và nhiều tuyến nội tiết làm thành trục vùng dưới đồi – tuyến yên – nội tiết. Thông qua các hormon, vùng dưới đồi cùng tuyến yên kiểm soát sự sinh sản, sự tăng trưởng, sự chuyển hoá, sự giữ nước, huyết áp, chế tạo sữa, sinh con và đáp ứng với stress.

Trục lớn gồm bao nhiêu là trục nhỏ: vùng dưới đồi – yên – thượng thận, vùng dưới đồi – yên – sinh dục... Thật thú vị, bầu sô chỉ đạo từ trên, nhạc trưởng điều khiển dàn hòa tấu. Phần mình các tuyến nội tiết lại kiểm soát ngược vùng dưới đồi và tuyến yên. Thật kỳ diệu cơ chế hồi chỉnh (kiểm soát ngược) giúp điều hoà môi trường bên trong cơ thể. Kiểu hồi chỉnh là chiêu thức tuyệt cú. Vậy thì bầu sô và nhạc trưởng thật đàng hoàng, chịu lắng nghe từng nhạc công.

Chệch choạng nội tiết

Hormon tăng trưởng, ba quả bóng vàng. Bất cứ tuyến nào bị xáo trộn cũng gây rối cho cơ thể. Tiến bộ ngày nay giúp các bác sĩ điều chỉnh các chệch choạng nội tiết. Kềm chế sản xuất nội tiết quá đà hoặc bù trừ sự thiếu thốn hormon. Một loại bướu làm tuyến yên sản xuất hormon tăng trưởng quá lố, bé tuổi teen có thể cao vọt như cây tre miễu. Còn như thiếu hormon này bé bị thiếu thước tấc. Lionel Messi lúc nhỏ chiều cao dừng ở 1,4m. Đội bóng Barcelona đã đầu tư điều trị. Nhờ hormon tăng trưởng, Messi có chiều cao hiện nay. Không hiểu hormon này có ảnh hưởng kỳ diệu trong phong cách của ba lần quả bóng vàng không.

Doanh nhân “khùng vì bão giá” (Pháp luật 10.5.2012): nợ xấu khó đòi, nợ ngân hàng... khiến nhiều doanh nhân rơi vào tình trạng rối loạn tâm thần.

Thương quá. Đây là rối loạn cả tâm cả thân. Trong xã hội ngày nay, chúng ta liên tục gặp stress. Vùng dưới đồi tiếp nhận stress. Cả trục vùng dưới đồi – tuyến yên – thượng thận chuyển động, thượng thận tăng cao các hormon để ứng phó. Một loạt đáp ứng gồm sự báo động tâm lý cao, huyết áp cao, căng thẳng cơ bắp, không thèm ăn, không ham muốn tình dục, nhịp thở nhanh. Ngày qua ngày, hai mũ bêrê trên chóp thận cạn kiệt dự trữ. Các hormon thiếu hụt. Bao nhiêu phiền toái.

Tổng thống Pháp Sarkozy mới thất cử chắc là bị stress dữ lắm. Trước quần chúng mà mặt mày nhăn nheo khó coi quá. Nghe đâu chuẩn bị một lễ mừng chiến thắng long trọng tại quảng trường Concorde, Paris. Phải huỷ bỏ thôi.

Ai cũng phải lo điều hoà trục vùng dưới đồi – tuyến yên – thượng thận. Chăm lo nâng niu thượng thận. Ăn uống đúng mức. Đủ lượng protein và chất bột. Thay đổi nếp sống: tránh càphê, thuốc lá, rượu. Dưỡng giấc ngủ, thể dục đều, hít thở thâm sâu.

Khúc nhạc yêu thương

Tượng Le Baiser của Rodin (Paris). Ảnh: Nguyễn Chấn Hùng

Vừa ra khỏi bảo tàng Vườn cam, lòng còn vấn vương các bức tranh Nymphéa khổng lồ của bậc thầy ấn tượng Claude Monet, tôi chợt thấy một bức tượng đôi nam nữ rất lớn ngay trước toà nhà. Lại ngẩn ngơ với Le Baiser (Nụ hôn) nổi tiếng của Rodin. Có Nụ hôn trong sưu tập ở bảo tàng Rodin. Sao lại ở đây, Le Baiser giữa thiên nhiên? Coi kìa, ngực gò, lưng eo, mông nở. Phải rồi, chính hormon estrogen khắc hoạ dáng hình phụ nữ. Với cái nhìn sinh học, tôi thấy buồng trứng dễ thương nằm trong vùng chậu bằng đầu ngón tay út mà làm điều kỳ diệu: sản sinh mầm sống nữ, chế tạo hormon estrogen, chăm chăm cho người nữ làm mẹ. Tượng nam rất sống động, vai rộng, ngực chắc, chân tay rắn rỏi, tác phẩm là của Rodin, đường nét muôn đời là do hormon testosteron. Hai hòn tinh hoàn có nhiệm vụ thần thánh: sản xuất testosteron để làm người nam đậm nét đàn ông và sản sinh mầm sống nam. Tôi ra xa hơn để ngắm toàn cảnh. Thiên tài Rodin cực tả tình nam nữ. Chàng nàng quấn quít thật đẹp. Lại dùng con mắt sinh học: nỗi đam mê, sự thu hút về nhau được vùng dưới đồi tiếp nhận, rồi cả trục vùng dưới đồi – tuyến yên – sinh dục hoạt động. Cần phải rốt ráo bước đi sinh học. Mầm sống nam hoà mầm sống nữ: bắt đầu sự sống mới. Thiên nhiên ban thưởng con người thật nhiều, đồng thời cũng giao con người phận sự cao quý nhất: truyền mầm sống đời đời.

Để hệ nội tiết làm việc trơn tru phải biết nâng niu các tuyến nội tiết: ăn cho lành cho ngon, ngủ cho sâu cho đủ, tập đều thở sâu, sống khoẻ sống vui.

Như một chiếc xe hơi cần máy tốt và dầu tốt mới chạy êm, chúng ta cần hormon từ các tuyến nội tiết để sống vui sống khoẻ.

GS.BS NGUYỄN CHẤN HÙNG